لیکوال: ډاکټر هاتف مختار
ایران د طالبانو له حکومت سره یوه خطرناکه لوبه پیل کړې ده، چې په ښکاره او بې رحمه ډول د افغانستان د ملي ګټو سره په ټکر کې ده.
شواهد او د چلند نمونې ښيي چې تهران، د یوې هوښیارې، پټې او څو اړخیزې ستراتیژۍ له لارې، په سیمه کې د افغانستان د لا زیاتې انزوا په لټه کې دی.
د دې طرحې موخه د ایران نفوذ پراخول، د افغانستان جیوپولیټیک موقعیت کمزوری کول او د خپلو ګټو لپاره د سیمهییز قدرت توازن ګډوډول دي.
تحلیلونه ښيي چې ایران، په لبنان او سوریې کې د ستراتیژیکو ناکامیو وروسته—چې هلته یې نفوذ د نړیوالو فشارونو او سیمه ییزو مقاومتونو په وړاندې کمزوری شو، اوس د یوې شومې او پلان شوې نقشې له مخې یې افغانستان په نښه کړی دی.
د ترلاسه شویو معلوماتو په اساس چې تهران نه یوازې غواړي کابل د خپلو جنایتونو او شرارتونو شریک کړي، بلکې هڅه کوي زموږ له خاورې څخه د خپلو جیوپولیټیکو موخو د پرمختګ لپاره ناوړه ګټه پورته کړي.
ددې معلوماتو او ترلاسه شویو اسنادو له مخې ایران غواړي افغانستان د لویدیځو هېوادونو په وړاندې په یوه نوي جنګي میدان بدل کړي او د افغانستان له ستراتیژیک موقعیت څخه په ګټه اخیستنې، د نړیوالو قدرتونو پر وړاندې د خپلې نیابتي جګړې لپاره نوې جبهه پرانیزي.
دا فریبکارانه چلند، چې د طالبانو سره د پردې ترشا خبرو اترو او احتمالي لوجیستیکي او مالي ملاتړ سره مل دی او دا چاره د افغانستان د خپلواکۍ، ثبات او سیمهییز اعتبار لپاره یو مرګونی ګواښ دی.
ژورې څېړنې ښيي چې ایران د افغانستان د قدرت له تشې، د حکومتي بنسټونو له کمزورۍ او اقتصادي ننګونو څخه ناوړه ګټه اخلي ترڅو خپل نفوذ د پټو شبکو، اقتصادي اړیکو او حتا د طالبانو پر کورنیو سیاستونو د اغېز کولو له لارې پراخ کړي.
دا د افغان ملت د راتلونکي لپاره یو لوړ او بېړنی خطر دی.
د دې ستراتیژیکې او ویجاړونکې دسیسې د مخنیوي لپاره، باید په بشپړې هوښیارۍ، قوي ارادې او یوه منظمه طرحه اقدام وکړو.
اړینه ده چې ملي بنسټونه پیاوړي شي، فعاله سیمهییزه دیپلوماسي غوره شي او د نړیوالو متحدینو په همکارۍ، د ایران د لالچونو قرباني کېدو مخه ونیول شي.
ددې څېړنو د افشا کولو او قاطع اقدام وخت رارسېدلی دی ترڅو د افغانستان لپاره یو خوندي او سرلوړی راتلونکی تضمین شي، د ایران ستراتیژي په افغانستان او سیمه کې پیچلې، څو اړخیزه او پټه ده، چې د ملي ګټو، امنیتي اندیښنو، او د سیمهییز نفوذ د پراخولو پر بنسټ ولاړه ده.
دلته د ایران د ستراتیژۍ یو تحلیل دی چې په افغانستان او د سیمې په کچه یې تمرکز لري:
*د جیوپولیټیک نفوذ پراخول*
ایران غواړي په سیمه کې خپل نفوذ پراخ کړي، په ځانګړي ډول په هغو هېوادونو کې چې ستراتیژیک موقعیت لري لکه افغانستان. د افغانستان موقعیت د منځنۍ اسیا، سویلي اسیا او منځني ختیځ تر منځ پل د ایران لپاره د نفوذ د یوې وسیلې په توګه ارزښت لري.
ایران هڅه کوي د طالبانو په څیر ډلو سره د اړیکو له لارې یا اقتصادي او لوجیستیکي ملاتړ له لارې په افغانستان کې خپل دریځ پیاوړی کړي.
موخه:
د خپل نفوذ د پراخولو له لارې، ایران غواړي د سیمهییزو رقیبانو لکه سعودي عربستان او د لویدیځو قدرتونو لکه متحده ایالاتو په وړاندې توازن رامنځته کړي.
وسیلې:
پټې دیپلوماتیکې اړیکې، اقتصادي مرستې، او احتمالاً د وسلو او روزنې ملاتړ.
د امنیتي ګواښونو مدیریت:
ایران له افغانستان سره د اوږدې پولې له امله د امنیتي مسایلو په اړه اندیښمن دی، د نشهیي توکو قاچاق، د کډوالو بهیر، او د وسلهوالو ډلو لکه داعش فعالیتونه د ایران لپاره مستقیم ګواښونه دي.
ستراتیژي:
ایران هڅه کوي د طالبانو سره د همکارۍ له لارې د پولې امنیت کنټرول کړي او د داعش په څېر ډلو پر وړاندې جبهه جوړه کړي، ځکه چې دغه ډلې د ایران د شیعه ګټو لپاره خطر دي.
ننګونې:
د طالبانو بېثباته طبیعت او د دوی د ایډیالوژۍ سره د ایران د اهدافو ټکر کیدای شي همکاري محدوده کړي.
د نیابتي جګړو میدان:
ایران په تیرو کلونو کې په سوریې او لبنان کې د نیابتي جګړو له لارې خپل نفوذ پراخ کړی دی.
اوس، ځینې تحلیلونه ښيي چې ایران غواړي افغانستان د لویدیځو هېوادونو په وړاندې د یوې نوې جبهې په توګه وکاروي.
تاکتیکونه:
د طالبانو یا نورو ډلو ته احتمالي مالي او لوژستیکي ملاتړ، ترڅو په سیمه کې د لویدیځو ګټو پر وړاندې فشار واچوي.
خطرونه:
دا ستراتیژي کیدای شي د افغانستان بېثباتي نوره هم زیاته کړي او ایران له نړیوالو فشارونو سره مخ کړي.
اقتصادي او کلتوري نفوذ:
ایران د افغانستان له اقتصادي او حکومتي کمزوریو څخه ګټه اخلي، د بېلګې په توګه، ایران د سوداګرۍ، برېښنا او اوبو د سرچینو په برخه کې پر افغانستان اغېز لري.
اقتصادي اړیکې:
ایران د افغانستان یو له لویو سوداګریزو شریکانو څخه دی، په ځانګړي ډول د تیلو او نورو اړینو توکو په برخه کې.
کلتوري نفوذ:
د شیعه ټولنو او د پارسی ژبې د مشترکاتو له لارې، ایران هڅه کوي په افغانستان کې خپل نرم ځواک پیاوړی کړي.
د طالبانو سره اړیکې:
که څه هم ایران د طالبانو سره اړیکې لري؛ خو د دواړو تر منځ ایډیالوژیکي توپیرونه او د اوبو د سرچینو په څیر مسایل لکه هلمند سیند کیدای شي تاوتریخوالی رامنځته کړي.
نړیوال فشار:
د ایران اقدامات کیدای شي د نړیوالو بندیزونو او د سیمهییزو هېوادونو لکه پاکستان او ترکیې له مخالفت سره مخ شي.
د افغانستان داخلي بېثباتي:
د افغانستان ضعیف حکومتي جوړښتونه او اقتصادي ستونزې د ایران لپاره فرصتونه برابروي؛ خو په عین حال کې د دوی د ستراتیژۍ پلي کول هم ستونزمنوي.
لنډیز او وړاندیزونه:
د ایران ستراتیژي په افغانستان کې د نفوذ پراخولو، امنیتي ګواښونو کنټرول او د سیمهییز قدرت د توازن د بدلون پر محور ولاړه ده، خو دا ستراتیژي د افغانستان لپاره د بېثباتۍ او د اوږدمهاله شخړو خطر لري، د مقابلې لپاره، افغانستان باید:
– ملي بنسټونه پیاوړي کړي.
– د سیمهییزې دیپلوماسۍ له لارې د ایران نفوذ متوازن کړي او د نړیوالو متحدینو سره همکاري زیاته کړي ترڅو د ایران د احتمالي ناوړه پلانونو مخه ونیسي.
د دې ستراتیژۍ د لا دقیق تحلیل لپاره، د ایران او طالبانو ترمنځ د اړیکو په اړه تازه راپورونه، اسناد او د سیمې د نورو هېوادونو غبرګونونه باید وڅېړل شي.
یادونه: حماسه میډیا د یوې بې پرې رسنۍ په توګه د ټولو سیاستوالو ، لیکوالو او نظر خاوندانو لیکنو او نظریاتو ته درناوی لري، دا لیکنه د حماسه میډیا نظر نه څرګندوي بلکې د لیکوال نظر دی او مونږ یې کټ مټ دلته خپروو.
