لیکوال: حفیظ همیم
د یوه زړور پاچا په غږ ولس راټول او افغانستان یې ل استعماره خپلواک کړ. پاچا محسوسوله چې نړۍ له افغانستان څخه ډېره مخکې تللې، ځکه یې ګړندي ګامونه ورپسې اخيستل. اصلاحات یې پيل کړل. پوهنې ته یې پراختیا ورکړه. صنعت ته یې وده ورکړه. نړيوال اړيکي یې پراخ کړل. په لږ وخت کې افغانستان د سیمې لپاره د الهام اخیستلو سرچینه شوه. افغانستان په منځنۍ اسیا کې د مسلمانو پټ او ښکاره ملاتړ پيل کړ. افغانستان د نړۍ د ډېرو ملتونو سترګې وې. د بخارا امیر له ماتې وروسته افغانستان ته پنا راوړه. پاچا یې سرکاري هرکلی وکړ او له بیت الماله یې ورته د ژوند خرچ خراج برابر کړل. افغانستان د هند د تبعیدي حکومت پر کوربه توب سربېره د هغوی سياسي او بوځي ملاتړ کاوه. نړۍ ورته د سيال او شريک په سترګه کتل. د سيمې په کچه یې تر ټولو مخکې د بانکنوټ چاپولو نوښت وکړ. ريل پټلۍ جوړ شوه. الوتکې واخيستل شوې. بهرنۍ نړۍ ته نجونې او هلکان د زده کړو لپاره ولېږل شول. اساسي قانون تصويب او ښځو ته پکې د رایې ورکولو حق ورکړل شو. دا هغه وخت و چې په غرب کې هم ښځو دا حق نه لاره. خو یو سلو پنځه کاله وروسته، افغان ښځه له کوره یا وتلای نه شي یا باید په چادري کې راووځي. د درس دروازې پرې بندې او د دنیا په زرګونه دندو کې دوی یوازې او یوازې سوال او ګدایګري ته پرېښودلې کېږي. افغانستان له نړۍ څخه د نور په سرعت شاته پاتې کېږي. تر شمالي کوریا هم ډېر منزوي دی. د نړۍ یوازېنی هېواد دی چې اساسي قانون نه لري. له خوارځواکۍ څخه د ماشومانو او د زېږون پر مهال د مېندو مړينه د فاجعې تر کچې لوړه ده. فقر او بېوزلې پکې تر افریقا ډېره ده او پاسپورټ یې دومره بې ارزښته شوی چې یوازې سومالیا او ورته څو نورو هېوادونو ته پرې سفر ممکن دی هغه هم چې نور هېوادونو مو په ټرانیزیټ کې ستونزه جوړه نه کړي.
۱۰۵ کاله وروسته د خپلواکي ورځ په داسې وخت کې را رسېږي چې د پاچا نوم اخيستل که جرم نه دی ترې کم هم نه دی، عکس ته یې رنګ ورپاشل کېږي او پر اصلاحاتو یې د بېدنۍ د ترویج تور پورې کېږي. هغه بیرغ چې تر سیوري لاندې یې خپلواکي واخيستل شوه، پر خاور پروت دی او رپول یې جرم دي. ۱۰۵ کاله ورسته استعمار د همدغه ذهنیت په بڼه د افغانستان د پرمختګ پر وړاندې بېرته د یوه دنګ دېوال په څېر ولاړ دی. بویه چې بل پاچا پیدا شي او په جومات کې توره له تېکې راوکاږي ووايي، ((من خود و مملکتم را از نگاه داخلی و خارجی کاملا آزاد و مستقل و خودمختار اعلام نمودهام . مملکت من بعد از این مانند ممالک و قدرت های دیگر جهان مستقل خواهد بود.))
